Οικονομία των αναγκών σε κοινωνία αλληλεγγύης

... ριζική στροφή στο πρότυπο οργάνωσης και ανάπτυξης της οικονομίας και της κοινωνίας, τη στροφή προς την οικονομία των αναγκών, αντί εκείνης των εμπορεύσιμων αξιών με σκοπό το κέρδος. Με πυρήνα της αλλαγής τις ριζικές τομές που πρέπει να γίνουν στην παραγωγή, και όπλο τούς μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου που θα φέρουν στο προσκήνιο τη δυναμική της κοινωνικής αλληλεγγύης, τους ανθρώπους πάνω από τα κέρδη.

Η οξεία οικονομική κρίση, οι απολύσεις και η ανεργία έχουν κλονίσει παλιές βεβαιότητες για την αποτελεσματικότητα μιας οικονομίας που στηρίζεται στις εμπορεύσιμες αξίες με αποκλειστικό στόχο την παραγωγή κέρδους. Και δεν φαντάζουν εξωπραγματικές οι σκέψεις για μια άλλη οικονομία που στοχεύει στην παραγωγή αγαθών για την ικανοποίηση των αναγκών των πολιτών της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία βρίσκεται στον αντίποδα μιας κοινωνίας «των ευκαιριών», της παντοκρατορίας του χρήματος ως υπέρτατης αξίας της κοινωνίας.
Η θέση ότι οι ανάγκες δεν είναι εμπορεύματα, αναδεικνύει δύο κρίσιμους άξονες: τη σημασία της κοινωνικής αλληλεγγύης για να διαμορφώσει κανείς την οικονομική διάσταση των λύσεων, την αναγκαιότητα του κοινωνικού ελέγχου ώστε να έρθει η πολιτική της πλειοψηφίας και των κινημάτων στο προσκήνιο.

Και οι δυο έννοιες αντιστρατεύονται καταστατικά τον σύγχρονο λαβύρινθο των θεσμών και των «εκπροσωπήσεων», βρίσκονται στη βάση της οικονομίας των αναγκών.

Ας δούμε, για παράδειγμα, την «εξυγίανση» του ασφαλιστικού, δηλαδή τη μείωση του σημερινού πραγματικού εισοδήματος με την αύξηση των εισφορών, τη μείωση της μέσης διάρκειας της σύνταξης με την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, και, τέλος, τη μείωση και των ίδιων των συντάξεων. Εκτός του ότι εξυπηρετεί την τόνωση των διεθνών κεφαλαιαγορών με τα «υγιή» αποθεματικά των ταμείων, ποια κοινωνική ανάγκη θεραπεύει; Αντιθέτως, αν υιοθετήσουμε την οπτική της κοινωνικής αλληλεγγύης τότε οι σημερινοί και αυριανοί συνταξιούχοι δικαιούνται το «μέρισμα ανάπτυξης» που έχουν εν πολλοίς χρηματοδοτήσει με τις εισφορές τους. Και αν λείπει κάτι από το «ταμείο», αυτό πρέπει να αναζητηθεί στην κοινωνία, που άλλωστε δεν (πρέπει να) λειτουργεί όπως μια οποιαδήποτε ασφαλιστική εταιρεία! Η λογική της οικονομίας των αναγκών, της κοινωνικής αλληλεγγύης επιτάσσει μια διαφορετική αρχή: το Δημόσιο οφείλει να εγγυάται αξιοπρεπείς συντάξεις (εξασφαλίζοντας πόρους, αναδιαρθρώνοντας δαπάνες), με δεδομένο μάλιστα ότι επί δεκαετίες αξιοποιούσε τα αποθεματικά των ταμείων, για ό,τι θεωρούσε αναπτυξιακές πολιτικές!
Ας δούμε και ένα άλλο παράδειγμα: Ποια ανάγκη εξυπηρετεί η εισαγωγή στο χρηματιστήριο δημόσιων επιχειρήσεων (στην ουσία υπηρεσιών) κοινής ωφέλειας, όταν η ίδια η πράξη αυτή συνεπάγεται ότι αντί για την ευημερία του πολίτη το κριτήριο που πρυτανεύει είναι η απόδοση της μετοχής για τους επενδυτές; Θεωρητικό ζήτημα; Καθόλου! Δείτε τη ΔΕΗ που ευρισκόμενη το 2008 σε δίνη μειούμενης κερδοφορίας ή και ζημιών, επέλεξε αντί της αγοράς ενέργειας από το εξωτερικό την εξάντληση των υδάτινων αποθεμάτων για ιδιοπαραγωγή φθηνής ενέργειας, προς δόξαν της μετοχής της, αλλά με ολέθριες συνέπειες για το περιβάλλον. Για ποια «κοινωνική πολιτική» μιλάμε όταν κοινωνικός έλεγχος στη «μετοχοποιημένη» ΔΕΗ δεν υπάρχει, αλλά μόνον γενικές συνελεύσεις μετόχων οι οποίοι επικροτούν τη λύση που αποδίδει περισσότερο για το πορτοφόλι τους;
Και δεν θα ψάξουμε πολύ αν αναζητήσουμε και άλλα παραδείγματα: ποια ανάγκη εξυπηρετεί η κοινή αγροτική πολιτική, τα χρηματιστήρια πρώτων υλών και τροφίμων, το «στοίχημα» με τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων; Τα παραπάνω είναι λίγα μόνο από τα ζητήματα τα οποία η κυρίαρχη οικονομική πολιτική, που υπηρετεί τις εμπορεύσιμες αξίες και το κέρδος, έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο, με κοινό παρονομαστή τη βάναυση καταπάτηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων που συχνά πληρώνουν με τη ζωή τους την εύκολη κερδοφορία των πλέον καθυστερημένων μερίδων του κεφαλαίου. Μια στάση που έχει στη ρίζα της την αντίληψη ότι η εργασία είναι ένας -συνήθως ακριβός- «συντελεστής παραγωγής» και όχι ο παραγωγός αξιών χρήσης που ικανοποιούν ανάγκες της ζωής.
Όλα αυτά τεκμηριώνουν την ανάγκη για ριζική στροφή στο πρότυπο οργάνωσης και ανάπτυξης της οικονομίας και της κοινωνίας, τη στροφή προς την οικονομία των αναγκών, αντί εκείνης των εμπορεύσιμων αξιών με σκοπό το κέρδος. Με πυρήνα της αλλαγής τις ριζικές τομές που πρέπει να γίνουν στην παραγωγή, και όπλο τούς μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου που θα φέρουν στο προσκήνιο τη δυναμική της κοινωνικής αλληλεγγύης, τους ανθρώπους πάνω από τα κέρδη.

Με τον τρόπο αυτό οι εργαζόμενοι, η νεολαία, ο κόσμος του πνεύματος και του πολιτισμού, αντικειμενικά εμπλέκονται στην οικοδόμηση μιας «έμπρακτης κριτικής» στην καπιταλιστική τάξη πραγμάτων, και διαμορφώνουν μέτωπα πάλης και συσχετισμούς που παραπέμπουν σε ένα εναλλακτικό κοινωνικό όραμα: Τον δημοκρατικό σοσιαλισμό του 21ου αιώνα.

15/02/2009 -ΑΥΓΗ
Του Τάσου ΚΥΠΡΙΑΝΙΔΗ