ΠΟΕ, Ελεύθερο Εμπόριο και ο ρόλος των πολυεθνικών στην «τροφική αλυσίδα».

'Αρθρο του Γ. Τόλιου στην ΑΥΓΗ.

1. Εισαγωγή
Τις τελευταίες δεκαετίες ο αγροτικό τομέας σε όλες τις χώρες, υφίσταται μεγάλες αλλαγές, τόσο στο επίπεδο απασχόλησης όσο και διάρθρωση της παραγωγής, επεξεργασίας, εμπορίας προϊόντων, κά. Ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών με δεσπόζουσα θέση στην «τροφική αλυσίδα», καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τους κανόνες ανταγωνισμού σε ολόκληρο τον κόσμο.

2. Ο αγροτικός τομές στη «δύνη» του νεοφιλελευθερισμού
Από τη δεκαετία ʼ90, υπήρξε σταδιακή μετάβαση από την κρατική ρύθμιση των αγροτικών σχέσεων, στην κατεύθυνση απορύθμισης και φιλελευθεροποίησης τους. Επίσης η συμφωνία για το εμπόριο αγροτικών (ΑοΑ) στα πλαίσια του «Γύρου Ουρουγουάης» και του ΠΟΕ, λειτούργησε υπέρ των αναπτυγμένων και σε βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών. Είναι χαρακτηριστικό, σύμφωνα με στοιχεία του FAO (2005), ότι το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων των τελευταίων, από πλεονασματικό ως τα μέσα της δεκαετίας ʼ90, ισοσκελίζεται στα τέλη της δεκαετίας ʼ90 και από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 2000, γίνεται ελλειμματικό (3 δις δολάρια).
Ο νέος κύκλος διαπραγματεύσεων στα πλαίσια του «Γύρου Ντόχα», παρά τις αρχικές προσδοκίες για ειδικές ρυθμίσεις υπέρ των αναπτυσσομένων χωρών (μέτρα ανάπτυξης υπαίθρου, προστασία μικρής κλίμακας γεωργίας, περιβάλλον, επισιτιστική βοήθεια, κά), στην πράξη διαψεύστηκαν. Γιʼ αυτό και οι διαπραγματεύσεις μετά από αλλεπάλληλες συνόδους (Κανκούν, Χονγκ-Κονγκ), οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο (Ιούλιος ʼ06). Η αναστολή τους δημιουργεί οπωσδήποτε εμπόδια στη δράση των πολυεθνικών, οι οποίες επιχειρούν να τα υπερβούν με προώθηση «διμερών» και «περιφερειακών» συμφωνιών ελευθέρου εμπορίου (πχ. οι συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας ΕΕ με ομάδες αναπτυσσομένων χωρών, χώρες Μεσογείου, κά).
3. Οι πολυεθνικές στην «διατροφική αλυσίδα»
Έκτός από τις «ντε γιούρε» διαδικασίες φιλελευθεροποίησης, μεγάλο ρόλο παίζουν οι «ντε φάκτο» διαδικασίες που προωθούν οι πολυεθνικές εταιρίες. Η αυξανόμενη συγκέντρωση «κεφαλαίου και εργασιών», στους βασικούς κρίκους της «τροφικής αλυσίδας», επιδεινώνει τις ανισότιμες σχέσεις αναπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών, καθώς μεταξύ μεγάλων επιχειρήσεων και της πλειοψηφίας μικρομεσαίων αγροτών και καταναλωτών αγροτικών προϊόντων. Συντελεί επίσης στην αναπαραγωγή του μοντέλου της βιομηχανοποιημένης (εντατικής) γεωργίας, που μειώνει τον αγροτικό πληθυσμό και ασκεί αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Ειδικότερα το μερίδιο των τεσσάρων μεγαλύτερων επιχειρήσεων στους βασικούς «κρίκους» τους αγροτο-διατροφικού κυκλώματος των ΗΠΑ, ήταν το 2004, μεταξύ 40-80% με τάση αύξησης, ενώ οι 5 μεγαλύτερες επιχειρήσεις χονδρικής και λιανικής πώλησης στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, είχαν μερίδιο από 46-88% (στην Ελλάδα 53,7%).
Αντίστοιχα στον τομέα των αγροτικών εισροών, 25 πολυεθνικές σε παγκόσμιο επίπεδο, κατείχαν το 2003 δεσπόζουσα θέση στην παραγωγή και εμπορία γενετικού υλικού, αγροχημικών και κτηνοφαρμάκων. Παράλληλα παρατηρείται ενίσχυση του βαθμού συγκέντρωσης σε αυτή καθʼ αυτή την αγροτική παραγωγή (μεγαλύτερες επιχειρήσεις), όσο και με τη «συμβολαιακή γεωργία» (μεγάλες αλυσίδες super-markets υπογράφουν απʼ ευθείας συμβόλαια με παραγωγούς, με όρους που καθορίζουν οι ίδιες).
Υψηλός βαθμός συγκέντρωσης παρατηρείται επίσης στον τομέα της επεξεργασίας προϊόντων και παραγωγής ειδών διατροφής. Ο κύκλος εργασιών 112 πολυεθνικών συγκροτημάτων, ξεπερνούσε το 2000 το ΑΕΠ πολλών χωρών. Οι δέκα μεγαλύτερες σε πωλήσεις ήταν: Nestle, Phillip Morris, Unilever, ConAgra, Cargill, Coca-Cola, Pepsico, Mars, Diageo, κά. Οι τρεις πρώτες είχαν πωλήσεις τροφίμων 97 δις, καθαρά κέρδη πάνω από 13 δις, ενώ απασχολούσαν περίπου 700.000 άτομα. Το 34% των 112 μεγαλύτερων εταιριών είχαν την έδρα τους στις ΗΠΑ, το 36% στην ΕΕ, το 20% στην Ιαπωνία και 10% στον υπόλοιπο κόσμο.
Ανάλογοι πολυεθνικοί κολοσσοί έχουν δημιουργηθεί στον τομέα της λιανικής πώλησης. Στις αρχές της νέας χιλιετίας, γύρω στις 30 πολύ μεγάλες αλυσίδες super-markets, είχαν στον έλεγχο τους 1/3 των πωλήσεων σε όλο τον κόσμο. Οι τέσσερις μεγαλύτερες (Wal-Mart/ΗΠΑ, Carrefour/Γαλλία, Ahold/Ολλανδία, Metro/Γερμανία, κά), είχαν το 2004 το 12,8% των πωλήσεων τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ το 2008 το μερίδιο τους προβλέπεται να φτάσει το 15,8%.
Ραγδαία αύξηση του βαθμού συγκέντρωσης, παρατηρείται και στον τομέα των βιολογικών προϊόντων, ενώ μια νέα εξέλιξη, είναι η παραγωγή «μεταλλαγμένων». Ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών της βιοτεχνολογίας, κυρίως από ΗΠΑ, ΕΕ και Ιαπωνία (Mosanto/ΗΠΑ, DuPont/ΗΠΑ, SYGENTA/Ελβετία, Group Limagrain/Γαλλία, KWS AG/Γερμανία, Sakata/Ιαπωνία, Bayer/Γερμανία, κά), επιχειρούν να θέσουν υπό ιδιόμορφη ομηρία (διατροφική εξάρτηση), εκατομμύρια παραγωγούς και καταναλωτές, χώρες και λαούς σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι συγκεκριμένες πολυεθνικές, χρησιμοποιώντας γενετικό υλικό από τη φύση, επιφέρουν γονιδιακή μετάλλαξη και σε συνέχεια το πωλούν στους παραγωγούς. Στην ουσία ασκούν βιοπειρατεία πατεντάροντας τη βιοποικιλότητα (κληρονομιά της ανθρωπότητας), ενώ από την άλλη δημιουργούν τεράστιο πρόβλημα «βιοηθικής» με τις απροσδιόριστες και μη αντιστρέψιμες συνέπειες στον άνθρωπο και στο περιβάλλον.
4. Η εναλλακτική πολιτική
Η ανατροπή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, σημαίνει εφαρμογή μιας νέας αγροτικής πολιτικής με θεμέλιο την αρχή της «αυτοδυναμίας των λαών» στα τρόφιμα. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης πολιτικής προτεραιότητα δίδεται στην ανάπτυξη της οικογενειακής γεωργίας, την παραγωγή ασφαλών τροφίμων κυρίως για τις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς, αντί παραγωγή με στόχο τις εξαγωγές. Καθορισμός τιμών στα προϊόντα, σύμφωνα με το κόστος και ένα μικρό κέρδος. Έλεγχο ολιγοπωλιακών δομών στη μεταποίηση και εμπορία. Μείωση κόστους παραγωγής. Διατήρηση της βασικής μάζας των αγροτών στην ύπαιθρο. Εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Απαγόρευση των «μεταλλαγμένων». Κατάργηση κάθε είδους «ντάμπινγκ» σε βάρος των αναπτυσσομένων χωρών, κά.
Τέλος ανάπτυξη ριζοσπαστικού αγροτικού κινήματος, που θα εκφράζει σε κάθε χώρα τα συμφέροντα των μικρομεσαίων αγροτών και θα προωθεί την κοινή δράση με άλλα κοινωνικά κινήματα κατά της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Το κείμενο αποτελεί βασικά σημεία εισήγησης στο 5ο Διεθνές Μαρξιστικό Συνέδριο (Παρίσι 3-7 Οκτωβρίου ʼ07), με θέμα «Altermodialisme-Anticapitalism, Pour Une Cosmopolitique Alternative»

Γιάννης Τόλιος, μέλος της ΠΓ του ΣΥΝ