Από τη μια κρίση του καπιταλισμού στην επόμενη

Αλήθεια, πώς αναμένεται η οικονομική πολιτική των κρατών να εξεύρει ή να αναπληρώσει τον πακτωλό χρήματος που τόσο προκλητικά σπαταλά για χάρη τραπεζών, επενδυτικών ομίλων και τζογαδόρων του διεθνούς χρηματιστηριακού δικτύου; Δηλαδή προς όφελος εκείνου του υπερδιογκωμένου και μη παραγωγικού τμήματος του διεθνοποιημένου καπιταλισμού, το οποίο δείχνει ως κατ’ εξοχήν υπεύθυνο για την εκδήλωση, αν μη τι άλλο, της κρίσης;

Διάφορα μέτρα λαμβάνονται εσπευσμένως ανά τον κόσμο για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, αυτά δεν αμφισβητούν ούτε στο ελάχιστο την κοινωνική και οικονομική κυριαρχία της αστικής τάξης. Το πρώτο μούδιασμα των νεοφιλελεύθερων φωστήρων από το σοκ της κρίσης ήδη το διαδέχονται φωνές που εκθειάζουν ως θετικότητα της κρίσης το ξεκαθάρισμα που αυτή προκαλεί στα πιο αδύναμα κεφάλαια διεθνώς.

Εν είδει καπιταλιστικής θεοδικίας, εκτιμάται ότι καλώς τιμωρούνται έτσι κακές επενδυτικές επιλογές. Οπότε μέσα από τα συντρίμμια της παρούσας κρίσης ο διεθνής καπιταλισμός πέπρωται να αναγεννηθεί περίπου ως μυθικός φοίνικας.

Αλήθεια, πώς αναμένεται η οικονομική πολιτική των κρατών να εξεύρει ή να αναπληρώσει τον πακτωλό χρήματος που τόσο προκλητικά σπαταλά για χάρη τραπεζών, επενδυτικών ομίλων και τζογαδόρων του διεθνούς χρηματιστηριακού δικτύου; Δηλαδή προς όφελος εκείνου του υπερδιογκωμένου και μη παραγωγικού τμήματος του διεθνοποιημένου καπιταλισμού, το οποίο δείχνει ως κατ’ εξοχήν υπεύθυνο για την εκδήλωση, αν μη τι άλλο, της κρίσης;
Αυτό θα γίνει προφανώς με διάφορους τρόπους.
Πριν απ' όλα, με εξανεμισμό των διαθεσίμων του κράτους. Επίσης με αυξημένο δανεισμό του, με μετάθεση κονδυλίων που προορίζονταν για κοινωνικές δαπάνες, πιθανώς και με κάποια έκτακτη φορολογία (εις βάρος τίνων, άραγε;). Ορατό είναι το ενδεχόμενο να αυξηθούν σύντομα τόσο πολύ τα δημόσια ελλείμματα και το δημόσιο χρέος, ώστε να ξαναρχίσει νέα περίοδος σκληρού μονεταρισμού και ακολούθως μία ακόμη πιο επιθετική νεοφιλελεύθερη διαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας.
Ωστόσο, οι σπασμωδικές κινήσεις των κυβερνήσεων, παρά τη σωστική τους πρόθεση για το σύστημα, αδυνατούν να πετύχουν τον διορθωτικό στόχο που θέτουν. Προεκτείνουν τη νεοφιλελεύθερη ταξική επιλογή, ότι οι κοινωνίες οφείλουν να στηρίζουν εσαεί την κλυδωνιζόμενη επιχειρηματική τάξη, με ακόμη μεγαλύτερη ένταση από ό,τι τους το ζητούσαν μέχρι σήμερα.

Παραβλέπουν εσκεμμένως, βεβαίως, ότι τέτοια στήριξη εκβιάσθηκε εις βάρος των υπεξούσιων κοινωνικών τάξεων επί μία ολόκληρη τριακονταετία, στον απόηχο της οικονομικής κρίσης 1973-75. Σε βάθος χρόνου οι επιπτώσεις ήταν τρομερής εντάσεως και εκτάσεως για την πτώση του βιοτικού επιπέδου τόσο στις καπιταλιστικές κοινωνίες όσο και στις φτωχές χώρες. Δεν είναι καθόλου αμελητέες οι συνάλληλες επιπτώσεις με πλείστους περιορισμούς, έμπρακτους και θεσμικούς, στις ατομικές και τις πολιτικές ελευθερίες. Όπως επίσης στα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Αν κρίνει κανείς τη νεοφιλελεύθερη σκλήρυνση του διεθνοποιημένου καπιταλισμού βάσει των απτών αποτελεσμάτων της, τότε είναι να φρίττει με την προοπτική να επαναληφθεί αυτή και μάλιστα με ακόμη χειρότερους όρους προσεχώς.
Φρονώ ότι η παρούσα κρίση είναι δομική, με την έννοια ότι έχει κλονισθεί σοβαρά η στατική επάρκεια του οικοδομήματος που κτίσθηκε με τα παραπάνω γνωρίσματα. Άρα η επιδίωξη ανάταξης των ρωγμών, που έχουν επέλθει σ' αυτό με τα ίδια υλικά δεν υπόσχεται σπουδαία αποκατάσταση. Εξηγούμαι.
Η έναρξη της νεοφιλελεύθερης στροφής του καπιταλισμού βρήκε τις υπεξούσιες κοινωνικές τάξεις σε αρκετά υψηλό βιοτικό επίπεδο, να διαθέτουν εν πάση περιπτώσει κάποια αποταμίευση, να απολαμβάνουν ορισμένη κοινωνική ασφάλιση, να έχουν κάποια στοιχειώδη ασφάλεια απασχόλησης και κρατικά εποπτευόμενες συνθήκες εργασίας.
Αλλά και το κράτος, από την πλευρά του, ως συλλογικός κεφαλαιοκράτης, διέθετε ακόμη ικανή δική του περιουσία και δημόσιες επιχειρήσεις, μερικές από τις οποίες ήταν ανθηρές. Διέθετε επίσης και αρκετά εργαλεία οικονομικής πολιτικής και κρατικού παρεμβατισμού, καθώς και δημοσιονομικούς μηχανισμούς για αναδιανομή εισοδήματος προς τις κάτω βαθμίδες της κοινωνικής πυραμίδας.
Απεναντίας η κρίση του 2008 βρίσκει όλα τα παραπάνω σε καταφανώς δυσμενέστερη κατάσταση.
Από πού λοιπόν μπορεί πλέον να απομυζήσει φρέσκο αίμα το βαμπίρ του διεθνούς καπιταλισμού (κατά τη μακάβρια, αλλά εύστοχη παρομοίωση του Μαρξ), ώστε να σταθεί και πάλι στα πόδια του; Διότι η αποστράγγιση της ενεργού ζήτησης είναι τόσο εκτεταμένη και επώδυνη για τα λαϊκά στρώματα, ώστε η εμπορευματική ικανοποίηση των αναγκών τους δεν αποτελεί πλέον σπουδαία πηγή για εντυπωσιακή ή γρήγορη κερδοφορία του κεφαλαίου.
Εξ άλλου, η εύθραυστη, όπως αποδείχθηκε, δομή του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν υπόσχεται σταθερά υψηλές αποδόσεις για τους περιβόητους θεσμικούς επενδυτές. Νέες αγορές σε άλλες ηπείρους, ειδικά στην Ασία, το «δυτικό» κεφάλαιο δεν μπορεί να βρει για εύκολα κέρδη. Δημόσιες επιχειρήσεις δεν διατίθενται πολλές ακόμα για νέο κύμα ιδιωτικοποιήσεων.
Πώς αναμένεται, λοιπόν, να κινηθεί μια πολιτική αναδιάρθρωσης στο εγγύς μέλλον; Μεσοπρόθεσμα αυτό θα επιζητηθεί με ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης από τις δυνάμεις του κεφαλαίου και την εργοδοσία. Με αύξηση του ποσοστού άντλησης απόλυτης υπεραξίας, με ακόμη περισσότερο ελαστικές σχέσεις εργασίας. Επίσης, με ακόμη μεγαλύτερη μείωση του μεριδίου των αμοιβών εργασίας στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν, με άνοδο της ανεργίας, με συρρίκνωση της κοινωνικής ασφάλειας κ.ά. Σε έναν κύκλο ολοένα πιο φαύλο, μέχρι την επόμενη κρίση. Με γενικευμένη κοινωνική εξαθλίωση, δηλαδή. Μέχρις ότου ο κοινωνικός βίος καταντήσει εντελώς αβίωτος πια, πάνω σε έναν πλανήτη με καταρρέον οικοσύστημα, εξ αιτίας της αυτοκαταστροφικής εντροπίας του καπιταλισμού.

Του Κώστα Σταμάτη, από την Αυγή